موسسه و مرکز تخصصی تمهید قم

موسسه و مرکزی تخصصی حوزوی در زمینه تفسیر تنزیلی، مهندسی فرهنگی و نشر آثار آیت الله معرفت ره

موسسه و مرکز تخصصی تمهید قم

موسسه و مرکزی تخصصی حوزوی در زمینه تفسیر تنزیلی، مهندسی فرهنگی و نشر آثار آیت الله معرفت ره

رویکرد تفسیر تنزیلی:
* ارائه تصویری کلی از مهندسی عمیق و دقیق تحول قرآنی از دریچه ی آشنایی با روش حاکم در قرآن؛
* اشاره به توزیع عالمانه و هنرمندانه ی مفاهیم و ارزش های دینی در سراسر آیات قرآن؛
* پرده برداری از ترکیب حکیمانه محتوا و ساختار آیات و سور در جریان نزول تدریجی قرآن؛
* تبیین روشمند نزول کلام وحی در راستای تغییر فرهنگ جاهلی به فرهنگ الاهی؛
* بیان پیوستگی منطقی مفاهیم و معانی قرآنی؛
شنبه تا چهارشنبه 10 تا 12
حضور با تماس قبلی
آدرس: قم، خ شهید صدوقی، خ 20 متری فجر، پ 286
تلفن: 02532920244
نویسندگان
طبقه بندی موضوعی

این سوره با نام‌هایی چون «اَعْلَی»، «سَبِّحْ»، و «سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَی» نام‌گذاری شده است. این اسامی به‌ دلیل تعبیری است که در آیه‎ی ابتدایی سوره قرار دارد. اکثر علمای تفسیر معتقدند که مکی است، لکن گروهی در مکی بودن تمام سوره یا برخی از آیات آن تردید کرده‌اند. دلیل آن‌ها آیات 14 و 15 سوره )قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّى* وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى( است. این گروه موافق روایات رسیده از معصومان 7 ، این دو آیه را در رابطه با وجوب پرداخت زکات فطره، پیش از نماز عید فطر دانسته‎اند؛ در حالی که زکات و نماز عید فطر در مدینه تشریع شد. در نکته‎های آیات مورد بحث خواهد آمد که این دسته از روایات، درصدد بیان یک مصداق تطبیقی آیه‌اند؛ تطبیقی که بعداً در مدینه پدید آمد و محدود کننده‎ی معنای عام آیات نیست. علاوه بر آن، در برخی روایات نیز آمده است که هر گروهى از مسلمانان مکه (مهاجران) وارد مدینه مى‎شدند، این سوره را براى مردم آن شهر مى‎خواندند.[1] بنابراین سوره، جزء سوره‌های مکی است.

سوره‎ی اعلی هشتمین سوره‎ای است که پس از تکویر و پیش از لیل بر پیامبر اکرم6نازل ‌شد. تمام جداول مسند، غیر مسند و ترکیبی، که در مقدمه به آن اشاره شد، بر صحت این مطلب دلالت دارند. این سوره در ترتیب مصحف رسمی در جزء سی‌ام قرآن، در ردیف هشتاد و هفتم بعد از سوره‎ی طارق و قبل از سوره‎ی غاشیه قرارگرفته و نوزده آیه دارد.

مقصود سوره

بیان شرائط تذکر مردم به وسیله قران از جمله تذکر راه رستگاری، ضمن تضمین قدرت پیامبر بر خواندن بدون کاست آیات قرآن بر مردم.

محتوای سوره

سوره به دو بخش تقسیم می‌شود:

1. آیات 1- 13: رفع نگرانی پیامبر 6 در خواندن بی کاست آیات و فرمان رعایت شرائط مناسب تذکر به وسیله قرآن

در این بخش  به پیامبر اکرم6  دستور می‌دهد تا اسم پروردگار بلند مرتبه  را از نقص در ربوبیتش، تنزیه کند. سپس با ذکر عنایت ویژه به آن حضرت6 در دریافت وحی، به وی دربارة حفظ و توان انتقال آیات به مردم، اطمینان خاطر می‎دهد. با این مقدمه از ایشان می‎خواهد مردم را در شرائط مفید، به وسیله آیات الهی تذکر دهد. در ادامه ضمن پیش‎بینی دو دسته شدن مخاطبان این تذکرات، نقش خشیت‎ داشتن مردم را در پذیرش تذکرات و نداشتن خشیت را در گرفتار شدن به آتش بزرگ یادآور می‌شود.

2. آیات 14- 19: تبیین برنامة جامع رستگاری و معرفی اصلیترین مانع تحقق آن

در این بخش به اجمال مهم‎ترین تذکر قرآنی یعنی بیان راه رستگاری را تبیین می‎کند: «سعی در پاک کردن خود از آلودگی‎ها ویادکرد نام پروردگار پیش از به جا آوردن نماز». سپس  دنیا گزینی را مانع پیمودن راه رستگاری شمرده و به درمان این مانع می پردازد. در نهایت به مشترک بودن راه رستگاری در کتب بزرگ آسمانی توجه می دهد.

ارتباط سوره

خدای متعال در سورة تکویر مردم هدایت‎طلب را به قرآن ارجاع داد و برپاشدن شخصیت انسانی را در پرتو رفتن به محضر آن، ممکن دانست؛  چون متن قرآن به وسیله رسول اکرم 6 بر مردم خوانده می شد، نسبت به توانا شدن پیامبر برای حفظ کامل و خواندن بی کاست قرآن بر مردم تضمین داد. سپس راه رستگاری مردم را به اجمال بیان کرد و با یادآوری مانع پیمودن این راه، برای رفع آن ارشاد فرمود.

گام‌ تحول

تبیین راه رستگاری و نجات ازشقاوت . مانع اصلی همراهی نکردن مردم با این راه و راهکار رفع آن.

نکته مهم: شیوه کشف هندسه تحول اسلامی با توجه به سیر نزول تدریجی سوره‎ها

حکمت قرآن اقتضا می‌کند که معارف وارزش‌های بیان شده در آیات و سور، به طور گسترده و تصادف در کنار هم قرار نگرفته باشند. بلکه میان آن‌ها رابطه‌ای معنا دار از نوع تقدم و تاخر و اولویت و غیر آن برقرار باشد. خدای حکیم با  اصالتی که به برخی از مفاهیم دینی داد و زمانی که به پردازش هر مفهوم اختصاص داد؛ این مفاهیم را  همچون حلقه‌هایی از یک زنجیره تربیتی پشت سر یکدیگر قرار داد به گونه‌ای که نادیده گرفتن هر حلقه موجب بریده شدن زنجیره و در نتیجه عدم تحقق اهداف تربیتی مورد نظر می شود. به طور مثال چند مفهوم محوری «احساس فقر به پروردگار»، توجه به عدالت پروردگار»، «پذیرش رسول رب«، «احساس ترس و دغدغه  از آینده»، « در خواست هدایت توحیدی از خدای متعال»، «اقبال به قرآن به عنوان منشور هدایت به راه مستقیم» و بالاخره «اقدام عملی به پذیرش برنامه رهایی» در سوره‎های علق، قلم ، مزمل، مدثر حمد، تکویر و اعلی به بار نشسته است. در مقدمه پیرامون کشف هندسه تغییر و تحول دینی در صفحات 59 تا 61 نکاتی تذکر داده شده است که علاقه مندان مجددا به آن صفحات م[f1] راجعه نمایند.

 

فضیلت سوره

در فضیلت قرائت سوره روایاتی متعدد وارد شده است که در اینجا دو روایت گزارش می شود. در روایتی از امام صادق 7 رسیده است:

«مَنْ قَرَأَ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَى فِی فَرِیضَةٍ أَوْ نَافِلَةٍ قِیلَ لَهُ یوْمَ الْقِیامَةِ ادْخُلِ الْجَنَّةَ مِنْ أَی أَبْوَابِ الْجَنَّةِ شِئْتَ، إِنْ شَاءَ اللَّه؛[2] کسى که سورة اعلى را در نمازهای واجب و مستحب بخواند، روز قیامت به او گفته مى‎شود: از هر یک از درهاى بهشت مى‎خواهى وارد شو، ان شاء اللَّه.»

در روایت دیگرى یکى از یاران امیر مؤمنان على7 مى‎گوید: «صَلَّیت خَلْفَهُ عِشْرِینَ لَیلَةً فَلَیسَ یقْرَأُ إِلَّا سَبِّحِ اسْمَ رَبِّک الْأَعْلَى وَ قَالَ: لَوْ یعْلَمُونَ مَا فِیهَا لَقَرَأَهَا الرَّجُلُ کلَّ یوْمٍ عِشْرِینَ مَرَّةً وَ أَنَّ مَنْ قَرَأَهَا فَکأَنَّمَا قَرَأَ صُحُفَ مُوسَى وَ إِبْرَاهِیم8؛[3] بیست شب پشت سر آن حضرت7 نماز خواندم، او جز سورة سبح اسم ربک الأعلى را در نماز نمى‎خواند و مى‎فرمود: اگر مى‎دانستند چه برکاتى در آن است، هر کس هر روز ده بار آن را تلاوت مى‎کرد، و هر کس آن را بخواند، گویى کتب و صحف موسى و ابراهیم8 را تلاوت کرده است.»

از دو روایت بالا استفاده می‌شود که راهکار رستگاری که در سوره بیان شده و موافق کتب انبیای بزرگ یعنی ابراهیم و موسی 8 است، آن‎چنان جامعیت دارد که گویا عصاره‎ی تمام رهنمودهای این کتب آسمانی و قرآن را در خود جای داده است. از سوی دیگر روشن است که عمل درست و دقیق به راه رستگاری، که در سوره‎ی اعلی بیان شده است، موجب می‌شود انسان از هر گونه بدبختی اخروی رهایی یابد و به مقامات بهشتی برسد. گستردگی این مقامات به گونه‎ای است که به خواننده‎ی عمل کننده گفته می‎شود: از هر دری از درهای بهشتی که تمایل دارد، داخل شود.



[1]. ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج 8، ص 370؛ سیوطی، الدرالمنثور فی تفسیر المأثور، ج6، ص 337.

[2]. البرهان فی تفسیر القرآن، ج5، ص 633.

[3]. همان.

نظرات (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

کاربران بیان میتوانند بدون نیاز به تأیید، نظرات خود را ارسال کنند.
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی