موسسه و مرکز تخصصی تمهید قم

موسسه و مرکزی تخصصی حوزوی در زمینه تفسیر تنزیلی، مهندسی فرهنگی و نشر آثار آیت الله معرفت ره

موسسه و مرکز تخصصی تمهید قم

موسسه و مرکزی تخصصی حوزوی در زمینه تفسیر تنزیلی، مهندسی فرهنگی و نشر آثار آیت الله معرفت ره

رویکرد تفسیر تنزیلی:
* ارائه تصویری کلی از مهندسی عمیق و دقیق تحول قرآنی از دریچه ی آشنایی با روش حاکم در قرآن؛
* اشاره به توزیع عالمانه و هنرمندانه ی مفاهیم و ارزش های دینی در سراسر آیات قرآن؛
* پرده برداری از ترکیب حکیمانه محتوا و ساختار آیات و سور در جریان نزول تدریجی قرآن؛
* تبیین روشمند نزول کلام وحی در راستای تغییر فرهنگ جاهلی به فرهنگ الاهی؛
* بیان پیوستگی منطقی مفاهیم و معانی قرآنی؛
شنبه تا چهارشنبه 10 تا 12
حضور با تماس قبلی
آدرس: قم، خ شهید صدوقی، خ 20 متری فجر، پ 286
تلفن: 02532920244
نویسندگان
طبقه بندی موضوعی

شناسه سوره قلم در تفسیر همگام با وحی ویراست جدید به همراه داوری جداول و ...

 

وجود کلمه‎های « ن»، «القلم»، و «نون و القلم» در آیه‎ی اول سوره‎ی مبارکه‎ی قلم، باعث نام‎گذاری این سوره به همین نام‎ها شده است. سوره‎ی قلم در مکه فرو آمده است. برخی به‎نقل از ابن‎عباس و قتاده، بخشی از سوره را مدنی دانسته‎اند؛ به این ترتیب: از ابتدای سوره تا آیه‎ی 16 را مکی، و از آیه‎ی 17 تا آیه‎ی 33 مدنی، از آیه‎‎ی بعد تا آیه‎ی 47 مکی و از آیه‎ی 48 تا انتهای سوره مدنی.[1] ولی این گزارش نمی‎تواند درست باشد؛ محتوای سوره از انسجام و یک‎پارچگی نزول، و مکی بودن تمام سوره حکایت دارد. علت استثنایی شمردن آیات 16 تا 33 روشن نیست! در آیه‎ی شانزدهم با تهدید افرادی مواجه هستیم که آیات الهی را تکذیب، و آن‎ها را اسطوره و غیرواقعی قلمداد می‎کنند. آیه‎ی هفدهم به پیوستگی داستان اصحاب باغ با افراد تکذیب‎کننده‎ی آیات الهی تصریح می‎کند؛ چند برادر که پس از مرگ پدر مسیحی و مؤمنشان بنا را بر اجرا نکردن حکم الهی درباره‎ی دادن سهم فقرا از درآمدهای حاصل از چیدن میوه‎ی باغ گذاشتند و خدای متعال به‎همین جهت آن‎ها را تنبیه کرد. پایان داستان (آیه‎ی 33) با اشاره‎ی دوباره به تکذیب‎کنندگان آیات الهی در زمان پیامبر6، بیان می‎کند که تنبیه در دنیا، پایان عذاب تکذیب‎کنندگان آیات الهی نیست؛ بلکه عذاب بالاتر در رستاخیز، منتظر آن‎ها میباشد: «کَذلِکَ الْعَذابُ وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَکْبَرُ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ». از‎این‎رو، پیوستگی آیات 16 تا 33 با آیات پیش از آن قابل انکار نیست.

استثنا شدن آیات 47 تا انتهای سوره و الحاق آن‎ها به آیات مدنی نیز وجهی ندارد؛ در آیات پیش از آیه‎ی 47، پیامبر اکرم6 درباره‎ی بی‎دلیل بودن مواضع مجرمان علیه دعوت وی توجیه می‎شود. سپس به‎عنوان جمع‎بندی مباحث سوره، توجیه می‎شود که نباید دربرابر چالش‎هایی که تکذیب‎کنندگان با وی دارند، از انجام وظیفه سر باز زند و باید بداند که موضع خشم جریان معاند با وی، تا زمانی که از توحید و قرآن ذکر می‎شود، ادامه خواهد داشت. درصورتی‎که آیات انتهایی سوره، بعدها و در مدینه نازل شده باشند، سوره به فرجام نرسیده و مباحث سوره عاقبتی روشن ندارد. علامه طباطبایی; نیز در این‎باره نوشته‎اند: «سیاق آیات با سوره‌های مکی سازگاری بیش‎تری دارد.»[2]

به شهادت تمام روایات ترتیب نزول، اعم از مسند و غیرمسند و جداول ترکیبی، دومین سوره‎ی نازل‎شده بر پیامبر9، سوره‎ی قلم است و پس از سور‎هی علق و پیش از سوره‎ی مزمل جای دارد. ابن‎عاشور در تفسیر التحریر و التنویر به استناد روایتی از عایشه و جابر بن‎عبدالله، سوره‎ی مدثر را دومین سوره‎ی نازل‎شده بر پیامبر اکرم9 می‌داند،[3] این گفته‎ی ابن‎عاشور به‎منظور جمع میان این روایت با روایت جابر بن‎زید شاگرد ابن‎عباس است. جابر بن‎زید اظهار می‎دارد که به ترتیب سوره‎های علق، قلم، مزمل و سپس مدثر نازل شده‎اند. ابن‎عاشور از روایت جابر بن‎زید نزول سوره‎ی علق را قبول دارد و از روایت جابر بن‎عبدالله و عایشه، نزول سوره‎ی مدثر را پذیرفته است و درنتیجه، سوره‎ی مدثر را سوره‎ی دوم شمرده است. وی با اعتقاد به این‎که در سال‎های دعوت پنهانی رسول الله6، قرآن بر وی نازل نمی‎شد، چنین جمع می‎کند که در ابتدای رسالت، سوره‎ی علق نازل شده، پس از آن، سه سال دعوت پیامبر6، پنهانی بود و در این دوره هیچ سوره‎ای نازل نشد تا آن‎که دعوت وی آشکار شد و سوره‎ی مدثر فرو آمد. با این حساب، ترتیب سوره‎های قلم و مزمل را که در روایت جابر بن‎زید بود را نادرست تلقی کرده است. به این دیدگاه ابن‎عاشور چند اشکال وجود دارد:

 1. جمع ایشان از روایات اولین سوره‎های نازل‎شده، بر پایه‎ی پذیرش تقسیم رسالت پیامبر6 به پنهانی و آشکار است. اما می‎توان این دعوت پنهانی را مربوط به تفکیک نبوت پیامبر6 از رسالت وی دانست؛ در دوره‎ی نبوت آن حضرت، از غیب به وی وحی می‎شد، اما مأمور به تبلیغ و رساندن آن به مردم نبود تا این‎که سه سال پس از آن، در غار حرا به رسالت مبعوث شد.

2. تصور این‎که رسالت پنهانی آن حضرت6 همراه با نزول سوره‎هایی برای مردمی باشد که به‎شکل پنهانی دعوت به اسلام می‎شدند، مانعی ندارد. به‎خصوص که بخش اعظم مطالب دو سوره‎ی قلم و مزمل در خظاب به پیامبر اکرم6 می‎باشند.

3. همان‎گونه که در تفسیر سوره‎ی علق گذشت، از مضامین همان سوره، آشکار بودن دعوت پیامبر اکرم6 قابل استفاده است؛ بله ظاهرا جز در موارد نادری که فاش می‎شد، مسلمانان مخفی بودند. شواهد آشکار بودن تبلیغ پیامبر6 را می‎توان چنین شمرد: پیش‎بینی سرکشی دربرابر تبلیغ آن حضرت: (آیات 6 و 7). پیش‎بینی درگیری با وی به‎دلیل ابلاغ توحید ربوبی به مردم و بیان عاقبت ماجرای درگیری میان سرکشان و پیامبر6: (آیات 9 تا 18). بیان وظیفه‎ی وی دربرابر فشارهایی که ازسوی سرکشان برای ترک تبلیغ متوجه وی می‎شد: (آیه‎ی 19). بنابراین، جمع پیشنهادی ابن‎عاشور نمی‎تواند قابل قبول باشد.

این سوره در مصحف رسمی سوره‎ی شصت‎و‎هشتم است که در جزء بیست‎و‎نهم، پس از سوره‎ی «مُلک» و پیش از سوره‎ی «حاقّه» قرار گرفته و 52 آیه دارد.

 

[1] . طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 10، ص 496.

[2] . طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 19، ص 368.

[3] . ابن‎عاشور، التحریر و التنویر، ج 29، ص 55.

نظرات (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

کاربران بیان میتوانند بدون نیاز به تأیید، نظرات خود را ارسال کنند.
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی