موسسه و مرکز تخصصی تمهید قم

موسسه و مرکزی تخصصی حوزوی در زمینه تفسیر تنزیلی، مهندسی فرهنگی و نشر آثار آیت الله معرفت ره

موسسه و مرکز تخصصی تمهید قم

موسسه و مرکزی تخصصی حوزوی در زمینه تفسیر تنزیلی، مهندسی فرهنگی و نشر آثار آیت الله معرفت ره

رویکرد تفسیر تنزیلی:
* ارائه تصویری کلی از مهندسی عمیق و دقیق تحول قرآنی از دریچه ی آشنایی با روش حاکم در قرآن؛
* اشاره به توزیع عالمانه و هنرمندانه ی مفاهیم و ارزش های دینی در سراسر آیات قرآن؛
* پرده برداری از ترکیب حکیمانه محتوا و ساختار آیات و سور در جریان نزول تدریجی قرآن؛
* تبیین روشمند نزول کلام وحی در راستای تغییر فرهنگ جاهلی به فرهنگ الاهی؛
* بیان پیوستگی منطقی مفاهیم و معانی قرآنی؛
شنبه تا چهارشنبه 10 تا 12
حضور با تماس قبلی
آدرس: قم، خ شهید صدوقی، خ 20 متری فجر، پ 286
تلفن: 02532920244
نویسندگان
طبقه بندی موضوعی

اصولاً یکی از راه‎های ایجاد انس و ترغیب مردم به تدبر در قرآن، توجه دادن آن‎ها به روش‎های تربیتی‎- هدایتی قرآن است. خدای حکیم چرا، چگونه و از چه راه‌هایی تهدید یا تشویقی را شکل می‌دهد؟ چگونه کسی را از انفعال خارج می‌کند؟ چگونه به جامعه‎ی خسته، انرژی مثبت می‌دهد؟ چگونه به یک جریان پرنشاط انحرافی، ضربه می‌زند؟ چه‌طور می‌شود در اوج فشار، به آینده امیدوار بود؟ و بسیاری از روش‌های دیگر که در پرتو تدبر در قرآن می‌توان آن‌ها را به‌دست آورد.

در این مطلب، با هم این موضوع را که در درس دهم کتاب مهارت های بیان تفسیر استاد بهجت پور آمده است، پیگیری می نماییم.

نکته‎های روش‎شناختی اشاره به منهج حکیمانه‎ای است که خدای متعال باتوجه به مخاطب سوره و محتوای سخن و شیوه‌های تأثیرگذاری مانند تشویق، تنبیه، بیان الگو، عبرت‎ها، نمونه‎ها، تمثیل‎ها، و غیر آن‎ها به‎کار گرفته است، تا تأثیر سوره بر مخاطب مستقیم و خوانندگان آیات، بالا رود. این نکته‎ها به‎طور غالب، دارای نقش تربیتی هستند و مقتضای تربیت مردم باتوجه به ویژگی‎های مخاطب، موضوع سخن و ابزار انگیزش مخاطبان مورد توجه بوده‎اند. در درس غرض گذشت که سوره‎های قرآن، مانند غذایی است که آشپز آن را با ‎مقداری لازم و متناسب از مواد، و در شرایط ویژه‎، و با بهره‎گیری از مهارت‎های تهیه غذا و شیوه‌های مختلف پخت، تهیه می‎کند که بر تغذیه‎شونده، تأثیری متفاوت با غذا‎های دیگر داشته باشد.


روش‎های تربیتی و تحول‎آفرین که در نزول سوره‎ها به‎کار گرفته شده‎اند، آن‎چنان دقیق و حکیمانه هستند که پیامبر مأمور بود تا حجم مطالب و کیفیت خواندن خود را موافق و پیرو آیات نازل‌شده قرار دهد: «فَاِذَا قَرَأنَاهُ فَاتَّبِع قُرآنَهُ». او ملزم شده بود تا در انتقال محتوای دین به مخاطبان، رعایت‎کننده‎ی روش‎ها و اندازه‎هایی باشد که خدای متعال تعیین می‎فرمود. (ر.ک: سوره قیامت، آیات 16 تا 19)

اما منابع استخراج نکته‎های روش‎شناختی
قرآن مجید پُر از نکته‎های روش‎شناختی است؛ اما دریغ که کم‎تر مورد توجه قرار گرفته شده است. در اندکی از تفاسیر، به بحث‎های روشی توجه شده است. ازجمله منابعی که نکته‎های روشی را در خود گنجانده، می‎توان تفسیر‎های راهنما، نمونه، نور، و همگام با وحی را نام برد.

در این‎جا چند مورد از نکته‎های روش‎شناختی سوره‎ی علق در این تفاسیر آورده می‎شود تا شما با این موارد بیشتر آشنا گردید و ان شاء الله سعی شود حتما در تفسیر نگاری و تفسیرگویی این نکات را در پایان مباحث تفسیر سوره به مردم منتقل کنید تا مردم با این ظرفیت راهگشای قرآن خصوصا در مجامع علمی و دانشجویی و فرهیخته اشنا شوند.

 

تفسیر راهنما:
در این تفسیر، ذیل آیات آغازین سوره‎ی علق، به این نکته‎های روش‎شناختی اشاره شده است.

«توجه به خالقیت خداوند و ربوبیت او، برانگیزاننده‎ی انسان به همراه ساختن کارها با ذکر نام او است: "اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ".

توجه به بزرگوارى و شرافت برتر خداوند، برانگیزاننده‎ی انسان به تلاوت کلام او است: "اقْرَأْ وَرَبُّکَ الْأَکْرَمُ".

توجه به وابستگى تمام آموخته‎ها به خداوند، مایه‎ی اطمینان پیامبر به توانایى بر عمل به وظیفه‎ی دریافت و قرائت قرآن: "اقْرَأْ ... الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ".

باتوجه به «امّى» و بى‎سواد بودن پیامبر تا زمان بعثت، خداوند پس از فرمان دادن آن حضرت به قراءت، خود را معلم تمام اهل قلم معرفى کرده است تا آن حضرت را به امدادهاى خویش امیدوار سازد. توجه به آموزگار بودن خداوند و وابستگى قرائت و کتابت به قدرت او، برانگیزاننده انسان به تلاوت کلام او است: "اقْرَأْ ... الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ".

ربوبیت خداوند بر انسان‎ها، جلوه‎گر در توانا ساختن آنان بر خواندن و نوشتن: "وَرَبُّکَ الْأَکْرَمُ الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ".

توانا ساختن انسان بر خواندن و نوشتن و آموختن علوم به او، برخاسته از کرم والاى خداوند است: "وَرَبُّکَ الْأَکْرَمُ الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ".»

 

از تفسیر نور استاد قرائتی نیز این نکته‎ها قابل استفاده می‎باشد.
«در تفسیر نوین می‎خوانیم: "آن‎جا که به مسأله‎ی آفرینش انسان نظر دارد، خداوند خود را کریم خوانده "مَا غَرَّکَ بِرَبِّکَ الْکَرِیم الَّذِی خَلَقَکَ» ولی آن‎جا که موضوع خواندن و یادگیری و قلم مطرح است، خود را اکرم خوانده است. «اقْرَأْ وَرَبُّکَ الْأَکْرَمُ الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ» .
بیان آفرینش انسان از خون بسته، هم یک‎ پیش‎گویی علمی است و هم راهی برای تربیت انسان که بداند مبدأ او از چیست و گرفتار غرور نشود.
علم به‎تنهایی کافی نیست؛ با این‎که به انسان علم دادیم، اما طغیان می‎کند؛ خود را غنی دیدن، زمینه‎ی لغزش‎هاست. "رَّآهُ اسْتَغْنَى"
ریشه‎ی طغیان دو چیز است. یکی آن‎که خود را بی‎نیاز می‎بیند. "رَّآهُ اسْتَغْنَى" و دیگر آن‎که خدا را نمی‎بیند و گمان می‎کند خدا هم او را نمی‎بیند. "أَلَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ الله یَرَى".
اول برائت بعد عبادت "از ابوجهل‎هایی که از نماز نهی می‎کنند، پیروی نکن و به عبادت و سجده بپرداز"»

 

تفسیر همگام با وحی
«1. تدبر در آیات آغازین سوره، ضرورت تقدم شناخت را بر عمل نشان می‎دهد. هرچند انسان به صرف معرفت و شناخت، رو به تغییر نمی‌آورد؛ بلکه باید عوامل دیگری مثل تأمل و تفکر در دانسته‌ها ضمیمه گردد و به احساس ضرورت تغییر منجر شود؛ اما آگاهی مقدمه‌ی لازم برای تغییر است. به همین دلیل آیات سوره‌ی علق پیش از هر مطلبی از رسول بزرگوار اسلام می‎خواهد تا مردم را با ویژگی‎های پروردگار و نقش وی بر تمام هستی و حیات بشر آشنا نماید و این موضوع، گام اول و سنگ بنای دیگر اصول تحول همه‎جانبه‌ی انسان است.


2. سبک استخدام آگاهی‌ها و شناخت‌ها در خدمت مقاصد قرآن نیز جالب توجه است. در این سوره اطلاعات مورد بحث به موضوعات محسوس و قابل مشاهده نزدیک می‌شود. مخاطب آیات گویا دربرابر تصویرهایی قابل درک، عینی و ملموس قرار گرفته است، نه شناخت‌های صرفاً ذهنی و غیرملموس. به‎واقع قرآن با استفاده از تصویر، شناخت امور معقول را برای مخاطب آسان می‎کند. این امر، نشان از اهمیت نقش مشاهده در تغییر دارد.


3. در این سوره، شناساندن نقش‎ها و تأثیرات مالکانه و مستقیم پروردگار بر هستی و زندگی انسان، بر هر شناختی مقدم شد. شاید حکمت این امر، ایجاد بیش‎ترین انگیزه‌ی بندگی در بشر باشد؛ زیرا رابطه‌ی انسان با پروردگار، تابعی از شناخت انسان از تأثیر پروردگار بر زندگی بشر است و تا بشر نسبت خدای متعال را با خود درک نکند و نیازش به او را نشناسد، رابطه‌ی مناسبی با پروردگار برقرار نمی‎سازد.


4. باتوجه به نکته‌ی قبل، معلوم شد که در راه تغییر و تحول مخاطبان، انگیزش مقدم بر تکالیف است، و آن‌گاه که انگیزه‌ی کافی برای بندگی و اطاعت پروردگار پدید آید، شورانگیزترین بندگی‎ها به منصه‌ی ظهور خواهد رسید.


5. چون سوره‎ی علق، خطاب به پیامبر اکرم و درصدد توجیه ایشان است، در آن به موضوعاتی اشاره شده که به‎طور مستقیم در فرایند تغییر مردم کاربرد ندارد؛ بلکه به پیامبر و هر مأمور ایجاد تحولی اختصاص دارد. توضیح آن‌که یکی از رسالت‌های قرآن، ایجاد تغییر در جامعه‌ی عصر نزول بود. در مقدمه گذشت که عوامل گوناگونی در فرآیند تغییر و تحول دخالت دارند. یکی از مهم‌ترین آن‌ها، رهبر یا گروه رهبران تحول و اصلاح هستند. خدای حکیم در قرآن کریم بخش قابل توجهی از آیات، بلکه سوره‌ها را به موضوع توجیه و آماده‌سازی پیامبر به‎عنوان رهبر اصلاح و تحول اختصاص داده است تا او را در راستای به انجام رساندن رسالت و دعوت، رهبری فرماید.

آمدن این موضوعات در قرآن برای کسانی که بار هدایت و دعوت دینی جامعه را به‎دوش می‌گیرند، بسیار آموزنده است. توجه به این شیوه‌ی بیانی قرآن، محققان را در شناخت پیام‌های دینی مرتبط با تحول مردم و جدا کردن آنان از لوازم و حواشی امر تحول یاری می‎دهد؛ زیرا در توجیه رهبر یا رهبران پاره‌ای موضوعات آورده می‌شود که گاه در اصول منظم تحول، نوبت بیان آن‌ها نرسیده است و نباید بی‎درنگ، تمام خطاب‎ها به پیامبر اکرم را با اصول مزبور در هم آمیخت. این مطلب نظیر آموزش و تربیت معمار یا پزشک توسط مهندس و پرفسوری است که بر ساختمان یا بالین بیمار نکته‎هایی را برای ساخت بهتر ساختمان و یا درمان بیمار به آنان گوشزد می‎کند؛ اما کارگران ساختمان و یا دست‌یاران پزشک و حتی بیمار، مخاطب مستقیم این سخنان نمی‎باشند.


6. توجهی که قرآن به پیش‌بینی آینده نموده، کمال اهمیت را دارد. خدای متعال در این سوره، پیامبر را برای شرایط نامطلوبی که پس از آغاز دعوت دینی پیش خواهد آمد، آماده می‌کند. عمده‌ی آیات سوره (آیات 6 تا 19)، به این امر اختصاص یافت. حجم بالای آیات نشان از اهمیت این نکته در فرآیند رهبری و اصلاح اجتماعی و دینی مردم دارد.»

نظرات (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

کاربران بیان میتوانند بدون نیاز به تأیید، نظرات خود را ارسال کنند.
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی