موسسه و مرکز تخصصی تمهید قم

مصحف در لغت
این بخش را از کتاب تفسیر تنزیلی استاد بهجت پور ص 57 تا 59 ذکر می نمایم:
مصحف در اصل لغت به چیزی می‌گویند که صحف و اوراقی را در میان آن جا داده باشند، صحف جمع صحیفه است و آن را برگی خوانند که بر روی آن چیزی نوشته شود. و مصحف محلی است که این اوراق در آن جای می‌گیرد.^[1] معمولاً دو تکه چوب صاف و مانند آن بوده است که برگ نوشته‌هایی را در میان جای می دادند.
این دو تکه را لوحین یا دفتین می‌خواندند.[2] حتی گاهی مصحف صندوقی بوده است و صحف را در آن جای می‌دادند.[3]
هرچند به تدریج اطلاق مصحف بر قرآن غلبه یافت

آیات قرآن مجید در نوبت‌های مختلف نزول برایشان خوانده می‌شد و آن حضرت نیز به همین نسبت برمردم تلاوت می‌کردند، آنان را از نظر روحی آماده می‌نمودند وبه تعلیم محتوای آیات و بیان حکمت‌های نهفته درآنها می‌پرداختند.
بر اساس یکی از برداشت‌های معتبر از آیه 15 سوره قیامت معلوم می‌شود که دانش رسول خدا(ص) به محتوای دین در هر موضوعی بیش از آن مقداری بود که در نوبت نزول بر وی فرود می آمد : « لاتحرک به لسانک لتعجل به » البته علامه طباطبائی و تعدادی از معاصران معنای آیه را دانش پیامبر به محتوا ولفظ آیات دانسته‌اند واین دانش را نتیجه نزول دفعی قرآن بر ایشان قلمداد کرده‌اند.[1]
اما دلیل قاطعی بر نزول دفعی قرآن بر پیامبر قبل از نزول تدریجی آیات وجود ندارد. وآنچه محتمل است

برخی از مبانی عمومی تفسیر عبارتند از:
1- الهی بودن الفاظ و عبارات قرآن؛
2- عدم رهیافت خطا در فرایند وحی قرآنی به پیامبر اکرم(ص)؛
3- معصوم بودن پیامبر اکرم(ص) در گرفتن و ابلاغ وحی به مردم؛
4- عدم بروز تحریف در قرآن؛

مبانی تفسیر پیش فرض‌ها، اصول موضوعه و باورهای اعتقادی یا علمی که پایه فعالیت‌ تفسیری مفسرانند و دلائلی که نظریه تفسیر به ترتیب نزول طبیعی سوره‌ها را توضیح می‌دهند به دو گروه مبانی مشترک و مبانی اختصاصی تقسیم می‌شوند به عبارت دیگر برخی از مبانی تفسیری پیش‌فرض تفسیرند و تعلق خاطری با روش یا سبک تفسیری خاصی ندارند. اما پاره‌ای از مبانی پایه سبک تفسیری ترتیب نزول یادلایل مشروعیت آنند.

منبع: عبدالکریم بهجت پور، تفسیر تنزیلی (به ترتیب نزول) مبانی اصول قواعد و فواید، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1392، ص 47

لغت شناسان مبانی را جمع مبنی به معنی بنیاد، شالوده، بنیان، اساس، پایه و ریشه دانسته‌اند.[1]
آنان این واژگان را با کلمات همچون اصل، قاعده، ضابطه مترادف شمرده ‌اند. - خواهد آمد-
به نظر می‌رسد کلمه مبانی به تدریج

درباره روش و سیره قرآنی انتقال مفاهیم دینی به مردم سؤالات زیادی وجود دارد که تنها در سایه توجه به سیر طبیعی نزول به دست می‌آید. مثلاً این که:
قرآن چگونه شرک را از جامعه زدود و توحید ناب را جایگزین آن کرد.
در دعوت به توحید از کدام جنبه توحید (ذات، صفات، افعال، عبادت) آغاز کرد و کدام را مقدمه دیگری قرار داد؟
از چه زمانی به مسئولیت‌های اجتماعی توجه داد و قبل از آن چه معارف و احکامی را در جامعه بنیان گذاشته بود.
در جامعه شرک زده موضوع امر به معروف را بر چه موضوعاتی متمرکز کرد و چگونه آن را به جامعه دینی کشاند؟
در آغاز دعوت دینی تکیه را بر بشارت گذارد یا انذار و اگر انذار بود، جریان انذار با تکیه بر چه عوامل و مؤلفه‌ها و شاخصه‌هایی صورت گرفت.
روش تثبیت جان پیامبر در برابر چالش‌ها و غم‌ها و غصه‌هایی که برایش پیش می‌آورند و شیوه خارج ساختن وی از انفعال و آماده‌سازی او برای برخوردهای فعال در هر یک از مواردی که پیش می‌آمد چگونه بود؟
لازم به تذکر است که هر بخش از مأموریت‌های پیامبر گره خورده با مشکلات و مسائل خاص خود بود و تثبیت جان آن حضرت برنامه مخصوص به خود را طلب می‌کرد. به گونه‌ای که گاه در چند سوره پی در پی موضوع توجه خدای متعال قرار می‌گرفت. می‌توان این سؤال را به گونه دیگری مطرح کرد: هرگاه تثبیت مفهومی دینی در دستور کار قرآن قرار می‌گرفت،
پیامبر که یکی از ارکان انتقال این مفهوم بود، قبل از آن چه آمادگی‌ایی را باید تحصیل می‌کرد،
در هنگام انتقال و ابلاغ چه گونه باید می‌بودند
پس از آن در برابر مخالفت‌ها،
اذیت و آزارهای اجتماعی،
تهمت زدن‌ها،
شبهه پراکنی‌های مربوط به آن مفهوم
و خروج از چالش‌هایی که در خط نهادینه شدن آن مفهوم پیش می‌آمد، چگونه تثبیت جان شد.
شیوه تثبیت جان پیامبر ص چه بود؟

به نظر تفسیرنگاری بر اساس ترتیب مصحف از کشف و استخراج برخی از مقاصد و مرادهای خدای متعال بازمانده است. به نظر می رسد راه حل مناسب، توجه به ترتیب نزول سوره‎ها است. شاید این مهم (استخراج برخی از مقاصد و مرادهای جدی خدای متعال) صرفا با توجه به ترتیب نزول و بدون تغییر در سبک نگارش تفسیر تأمین شود، اما موارد مهمی وجود دارد که تفسیرنگاری را در چارچوب ترتیب نزول توجیه می‎کند و آن بحث های روشی می باشد. لذا با یک مقدمه ذهن دوستان را به سمت این موضوع می کشانم.

متنی که در ادامه می آید، متن صحبت های استاد بهجت پور در کرسی نظریه پردازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی می باشد.

نقش روش در تحول دینی

مهم‎ترین فایده‎ی کلّی تفسیر تنزیلی، چه در ترتیب سوره‎ها یا بررسی‎های موضوعی کشف روش‎های تغییر و تحول و نهادینه‎کردن فرهنگ الهی در جان و جامعه مسلمانان است.
می‌دانیم که تربیت و رشد کمالات عقلی، معنوی و رفتاری، همراه با گشودن برخی گره‌های علمی و زدودن موانع تفکر و تعقل و تهذیب جان و روح از خواست‌های پایین و کنترل غرائز و تطهیر رفتار از ناشایسته‌ها می‌باشد.
این امرِ بسیار پیچیده، در چارچوبه روش‌هایی حکیمانه سامان می‌یابد؛ اهمیت این موضوع وقتی بیشتر نمایان می‌شود که در تربیت و تغییر و تحول مثبت، افزون بر تربیت فردی به دنبال انجام تغییر اجتماعی باشیم و باز مهم‌تر آن که مقرر شده باشد که در ضمن تحول‌آفرینی در یک جامعه و افراد آن، به دنبال مدل‌سازی جهانی و جاودانه تغییر و تثبیت آن باشیم.
نزول تدریجی آیات و سور قرآنی و انتخاب هوشمندانه آیات به تناسب ظرفیت‌های مخاطبان، چالش‌ها، ضرورت‌ها و پرسش‌ها، نشان داد که خدای حکیم، تبلیغ مناسب دین را ترکیبی از انتقال محتوای فخیم و ارزشمند معارف و احکام، همراه با روش انتقال آنها می‌داند. به عبارت بهتر روش انتقال معارف و خط انتقال آنها موضوعی دارای کمال اهمیت می‌باشد.
تحول و تغییر فرهنگی و همه جانبه، آن گاه اتفاق می‌افتد که آموزه‌های یک مکتب یا برنامه‌های فرهنگی، بخشی از هویت و شخصیت فرد و جامعه گردد و این مهم تدبیر مناسبی را در رابطه با روش انتقال معارف و دستورات عمیق دینی ایجاب می‌کند. تحول، مولودِ ترکیب محتوا و روش است و فرو کاهیدن از نقش روش موجب می‌شود تا تلاش‌ها ثمره لازم را به بار نیاورد. از همین روی خدای متعال در کنار تأکید بر ضرورت خلوص محتوا، بر ضرورت پیگیری خط انتقال معارف و دستورات متناسب با تدبیر الهی تصریح کرده است:
لَوْ تَقَوَّلَ عَلَیْنا بَعْضَ الْأَقاویلِ * لَأَخَذْنا مِنْهُ بِالْیَمینِ * ثُمَّ لَقَطَعْنا مِنْهُ الْوَتینَ * فَما مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ عَنْهُ حاجِزینَ.[1]
لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ * إِنَّ عَلَیْنا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ * فَإِذا قَرَأْناهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ * ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنا بَیانَهُ.[2]
وَ قُرْآناً فَرَقْناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلى‏ مُکْثٍ وَ نَزَّلْناهُ تَنْزیلاً.[3]
بنابراین آیات، هدف نزول قرآن تنها در پرتو تبعیت کامل و خالص پیامبر اکرم از محتوا و روش حاصل می‌شد.
درباره روش و سیره قرآنی انتقال مفاهیم دینی به مردم سؤالات زیادی وجود دارد که تنها در سایه توجه به سیر طبیعی نزول به دست می‌آید. مثلاً این که قرآن چگونه شرک را از جامعه زدود و توحید ناب را جایگزین آن کرد. در دعوت به توحید از کدام جنبه توحید (ذات، صفات، افعال، عبادت) آغاز کرد و کدام را مقدمه دیگری قرار داد؟ از چه زمانی به مسئولیت‌های اجتماعی توجه داد و قبل از آن چه معارف و احکامی را در جامعه بنیان گذاشته بود. در جامعه شرک زده موضوع امر به معروف را بر چه موضوعاتی متمرکز کرد و چگونه آن را به جامعه دینی کشاند؟ در آغاز دعوت دینی تکیه را بر بشارت گذارد یا انذار و اگر انذار بود، جریان انذار با تکیه بر چه عوامل و مؤلفه‌ها و شاخصه‌هایی صورت گرفت.
روش تثبیت جان پیامبر در برابر چالش‌ها و غم‌ها و غصه‌هایی که برایش پیش می‌آورند و شیوه خارج ساختن وی از انفعال و آماده‌سازی او برای برخوردهای فعال در هر یک از مواردی که پیش می‌آمد چگونه بود؟ لازم به تذکر است که هر بخش از مأموریت‌های پیامبر گره خورده با مشکلات و مسائل خاص خود بود و تثبیت جان آن حضرت برنامه مخصوص به خود را طلب می‌کرد. به گونه‌ای که گاه در چند سوره پی در پی موضوع توجه خدای متعال قرار می‌گرفت. می‌توان این سؤال را به گونه دیگری مطرح کرد: هرگاه تثبیت مفهومی دینی در دستور کار قرآن قرار می‌گرفت، پیامبر که یکی از ارکان انتقال این مفهوم بود، قبل از آن چه آمادگی‌ایی را باید تحصیل می‌کرد، در هنگام انتقال و ابلاغ چه گونه باید می‌بودند و پس از آن در برابر مخالفت‌ها، اذیت و آزارهای اجتماعی، تهمت زدن‌ها، شبهه پراکنی‌های مربوط به آن مفهوم و خروج از چالش‌هایی که در خط نهادینه شدن آن مفهوم پیش می‌آمد، چگونه تثبیت جان شد.
توجه به ترتیب نزول قرآن راهکار مناسب پاسخ به تمام سؤالاتی است که در زمینه روش‌های تحول دینی وجود دارد. عدم توجه به این معنا باعث اشتباه مفسر در گزارش روش‌هاست.

موسسه و مرکز تخصصی تمهید قم

موسسه و مرکزی تخصصی حوزوی در زمینه تفسیر تنزیلی، مهندسی فرهنگی و نشر آثار آیت الله معرفت ره

مرکز تخصصی تمهید

درباره مرکز

معاونت آموزش

موسسه تمهید

درباره موسسه

روابط عمومی و اخبار

دانشوران

مرحوم علامه معرفت

استاد بهجت پور

رزومه

کتب و مقالات

اخبار و سخنرانی ها

نشست ها و کرسی ها و جلسات علمی

استاد عظیمی فر

کتب و مقالات

دیگر دانشوران

تیم همکار در تفسیر

دیگر اساتید

معاونت پژوهش

پروژه ها

گروه علمی تفسیر اثری

گروه علمی تفسیر تنزیلی

تولیدات

کتاب

مقالات و پایان نامه ها

موضوعات پایان نامه و مقاله

تفسیر تنزیلی ترتیبی

تفسیر تنزیلی موضوعی

نشست ها و کرسی ها

معاونت آموزش

کلاس ها

دوره ها

تربیت پژوهشگر تنزیلی

مباحث نظری تفسیر تنزیلی

قواعد تفسیر موضوعی تنزیلی

تفسیرنگاری تنریلی

مهارت بیان تفسیر

تفسیر ترتیبی

تفسیر موضوعی تنزیلی

دوره روش فرهنگ سازی پوشش اسلامی

دوره روش فرهنگ سازی پاکدامنی

تفسیر تنزیلی

اخبار

مباحث کلی

مبانی

اصول

قواعد

فواید

ترتیب نزول سور

انواع سبک ها

ترتیبی تنزیلی

تفسیر همگام با وحی

تفسیر سوره های قرآن به ترتیب نزول

نکات ناب با توجه به تفسیر تنزیلی

شناخت نامه تنزیلی سور

سوره های مکی

سوره های مدنی

موضوعی تنزیلی

چیستی و ماهیت

قواعد

نمونه ها

کتب

روش فرهنگ سازی پاکدامنی

روش نهادینه سازی پوشش

دیگر کتب

پایان نامه ها

مقالات

مهندسی فرهنگی

دانلودها

نکته های قابل تأمل برای زندگی

۶۲ مطلب در تیر ۱۳۹۴ ثبت شده است

محمد سلطانی خبر داد:

جلدهای چهارم و پنجم تفسیر همگام با وحی؛ در آستانه انتشار/ ویژگی‌های مجلدات جدید

پربیننده ترین مطالب

محبوب ترین مطالب

آخرین مطالب